Beykoz’da Sanayi ve Emek Coğrafyasının Dönüşümü: Mekân, Emek ve Zamanın Dinamik Etkileşimi
1Bağımsız Araştırmacı
2Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi
3İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi
4İstanbul Planlama Ajansı
5Gaziantep Üniversitesi, İslahiye İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
6İstanbul Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi
Mimar.ist Dergi 2025; 25(83): 59-72
DOI: 10.14744/mrst.2025.09609
Sanayileşme, sanayisizleşme ve kentsel dönüşüm özellikle metropollerde mekânsal, sosyal ve ekonomik yapıları köklü biçimde değiştiren süreçlerdir. İstanbul’un kuzeydoğusunda yer alan Beykoz ilçesi ve Boğaziçi’ni takip eden kentsel kıyısı, bu süreçlerin birbirini takip ederek gözlendiği bir yerleşim olarak özgün bir örnek sunmaktadır. Bu çalışmada, Beykoz ilçesi kentsel kıyı alanında yer alan Beykoz-Paşabahçe’nin tarihsel süreç içerisindeki mekânsal dönüşümü; sermaye, devlet, endüstri, emek ve mekân arasındaki çok katmanlı ilişkiler ağı içinde ele alınmaktadır. Eski balıkçı köylerinden, önce devlet öncülüğündeki sanayileşme hamleleriyle büyük ölçekli fabrikaların kurulduğu bir sanayi havzasına dönüşen, sonra da özellikle büyük sanayi tesislerinin kapanması / taşınması sonucu yerel ve merkezi yönetim müdahaleleriyle sermayenin yatırımları üzerinden değişen Beykoz’un yaşamakta olduğu mekânsal dönüşüm süreci, ilişkisel bir yaklaşım içinde incelenmektedir. Bu ele alış Beykoz’u yukarıdan süreçlerle belirlenen herhangi bir yerleşme olmaktan çıkarıp kendi belirleyicilerine etki etme potansiyeline sahip bir fail haline getirir.
Anahtar Kelimeler: Beykoz, sanayi, emek, mekân, dönüşüm
Industrialisation, deindustrialisation and urban transformation are processes that fundamentally alter spatial, social and economic structures, particularly in metropolitan areas. The district of Beykoz, located in the north-east of Istanbul, and especially its urban coastline along the Bosphorus, offers a unique example of a settlement where these processes can be observed in succession. This study examines the spatial transformation of Beykoz-Paşabahçe, located in the urban coastal area of Beykoz district, within the multi-layered network of relationships between capital, state, industry, labour, and space throughout its historical process. Beykoz's ongoing spatial transformation process, which began as a fishing village, then transformed into an industrial basin with the establishment of large-scale factories through state-led industrialisation efforts, and later underwent changes through local and central government interventions and capital investments following the closure/relocation of large industrial facilities, is examined within a relational approach. Such an approach reframes Beykoz not as a passive site shaped solely by top-down processes, but as an active agent capable of intervening in and reshaping the very forces that constitute it.