Hande Ceylan1 Bu çalışma, Beykoz ve Paşabahçe’de 1930’lar ile 2000’ler arasında faaliyet göstermiş üç fabrikanın- Beykoz Sümerbank Deri Kundura Fabrikası, Paşabahçe Şişecam Fabrikası, Paşabahçe Tekel İspirto ve İçki Fabrikası- işçilerinin, yaşam çevresini örgütleme girişimlerinden biri olarak 1950-1965 yılları arasında kurduğu ilk işçi yapı kooperatiflerini incelemektedir. 1950 yılı, işçilerin sosyal güvenlik sistemi içinde kredi desteğiyle konut üretimine katılımının mümkün hale geldiği eşiklerden biridir. Bu döneme büyüyerek gelen, dar gelirliye ucuz ve sağlıklı konut sorununa, değişen koşullarda aranan yanıtlar arasında işçi yapı kooperatifleri, niceliksel olmamakla birlikte niteliksel olarak önemli bir deneyim biriktirmiştir. Çalışma, kooperatifleşme süreçlerinde işçilerin birbirleriyle, araziyle, fabrika yönetimleriyle, merkezi ve yerel yönetimlerle ve teknik uzmanlarla kurduğu ilişkileri ve bu ilişkilerin Beykoz ve Paşabahçe’deki işçi yerleşim alanlarının kurulması ve sürdürülmesine etkisini ele almaktadır. Arşiv belgeleri, sendikal yayınlar, harita ve görsel materyallerin yanı sıra saha gözlemleriyle desteklenen araştırma, bu iki semtte işçilerin kendi yaşam çevrelerini kurma yönündeki faillik kapasitelerini ve karşılıklı dönüştürücü rollerini görünür kılmayı amaçlamaktadır.
Abstract
This study examines workers’ early housing cooperatives established between 1950 and 1965 by the workers of three factories that operated in Beykoz and Paşabahçe between the 1930s and the 2000s: Beykoz Sümerbank Leather and Shoe Factory, Paşabahçe Şişecam Glass Factory and Paşabahçe Tekel Alcohol Factory. The year 1950 marks one of the turning points at which workers were able to participate in housing production through credit mechanisms within the social security system. In response to the long-standing and growing housing problem for the low-income, workers’ housing cooperatives offered qualitatively significant, if not quantitatively widespread, experiences in seeking solutions under changing conditions. The study explores the relationships forged by workers during the cooperative processes—with each other, with land, with factory administrations, with central and local governments, and with technical experts—and how these relationships influenced the establishment and continuity of workers’ residential areas in Beykoz and Paşabahçe. Supported by archival documents, union publications, maps, visual materials, and field observations, this research aims to make visible the active role of workers’ agency in shaping their own living environments, as well as the mutually transformative dynamics involved.